Hoe heeft ’t ooit zover kunnen komen _ Hoofdstuk 15 _ District Arnhem (6) blijft het epicentrum -

Hoogst ACTUEEL

Update Maandag 18 januari 2021

Uit betrouwbare bron heb ik vernomen dat het bezoek van Stampostel Jean Luc Schneider aan de gemeente Arnhem is verlegd naar Straatsburg. Dit alles heeft te maken met de perikelen rondom de Corona crisis. Voor de Nederlandse tak van de kerk is dit een tegenvaller. Deze mutatie doet verder niets af aan het inhoudelijke deel van onderstaand betoog.

De macht van een paar spikes...

In de eerste week van dit nieuwe jaar zijn we allen opgeschrikt door de gebeurtenissen in de Verenigde Staten. Na “Nine Eleven” kunnen we een nieuw streepje achter de datum van woensdag 6 januari 2021 plaatsen als een mijlpaal in de geschiedenis. De media staan bol van de artikelen, interviews, opiniestukken, enz. Zeer begrijpelijk. Als een zittende President van een wereldmacht opruiende taal gebruikt en zijn aanhangers aanspoort om naar het symbool van de democratie te gaan om daar het democratisch proces van de uitslag der verkiezingen te verstoren, dan maakt hij zich op zijn minst schuldig aan opruiing. Het zijn niet-zo-maar een paar aanhangers. Een grote menigte die heilig geloven in de waarheid van hun President. Zoals we weten komen deze aanhangers allemaal uit de politiek rechts extremistische hoek. We hebben allen de foto’s en de beelden voorbij zien komen. En wij hebben ons allen ter plekke afgevraagd hoe kan dit nu in het machtigste land van de wereld gebeuren? Het was een ware vlaggenparade.

Met onder andere een groene vlag uit het denkbeeldige Kekistan [i] waarop een verstopte hakenkruis is afgebeeld en de Confederatie[ii] [iii] vlag die herinnert aan de burgeroorlog uit 1860 met de idee dat “White Supremacy” anno 2021 nog steeds zeer gewenst is (SIC). En nog veel meer.

Een iconische foto van Nina Bergman in de “New Yorker” d.d. 09-01-21, The inciter in Chief

Als lezer vraagt u zich natuurlijk onmiddellijk af waartoe deze inleiding?

Uitgangspunt voor het schrijven van dit blog zijn er twee overwegingen. 1. Vanaf het eerste moment dat ik deze beelden zag vroeg ik mij af waar

ik soortgelijke ervaringen eerder heb opgedaan? Beelden van mensen die zo sterk overtuigd zijn van hun gelijk. Mensen die door dik en dun de boodschap van hun leider geloven.

Confederatie vlag Mob bij het Capitool

Terwijl je als nuchtere Hollander denkt het zal wel. Het kan toch niet waar zijn dat mensen dit geloven. Zo gehersenspoeld. Een dialoog met hen aangaan kun je wel vergeten. Ze voelen zich direct beledigd en niet begrepen. Het is hun geloofswaarheid. Dit verschijnsel heeft zich ook voorgedaan in de Nieuw-Apostolische Kerk met de z.g. boodschap van hun Stamapostel Johan Gottfried Bischoff uit 1952: “De Heer Jezus komt terug tijdens mijn leven”. Een goddelijke boodschap? Ik ben daar als kind in het gezin waarin ben opgegroeid ook mee geconfronteerd. Gelukkig hebben wij als kinderen ouders gehad die nuchter tegenover deze boodschap hebben gestaan. Oftewel je persoonlijke geloof in God en Jezus is belangrijker. “Geen Stamapostel kan jou aan het doel van je geloof brengen. Dat zul je zelf moeten doen”. In eerdere blogs heb ik deze gebeurtenissen uitvoerig beschreven. Maar deze boodschap, uitgedragen als een dogma, heeft wel mijn leven getekend. Waarbij aangetekend dient te worden dat de invloed niet in die sterke mate heeft plaatsgevonden zoals broeders en zusters in bepaalde delen van Nederland hebben ondervonden. Zoals in de districten Utrecht en Arnhem. Grofweg in de provincies Gelderland en Utrecht. Een paar aanpalende gemeenten.

2. Het komende onverwachtse bezoek van de huidige Stamapostel Jean Luc Schneider op 7 februari 2021 in Arnhem. Het toeval wil dat ooit in de vijftiger jaren hier in Arnhem Stap. J.G. Bischoff ook een dienst heeft gehouden.

v.l.n.r. Walter Schmidt, Fritz Bischoff, Stamapostel Jean Luc Schneider

Stap. J.G. Bischoff, T. Bischoff

(geen familie) en Herman Schumacher

NB in deze consistorie heb ik menige

vergadering gehouden…

Terug naar mijn flashback van deze week. Je kunt zeggen dat een geroepene in een kerkelijke gemeente hier niet zelf voor kiest. Hij of zij wordt geroepen. In tegenstelling tot leden die toetreden tot een sekte die hier zelf wel voor kiezen. Echter hun kinderen in het geheel niet… En daar zit een uiterst pijnlijk punt. Ik ben in mijn Arnhemse periode en ook daarna in het district Utrecht en elders slachtoffers tegengekomen die ernstig hebben geleden onder het schrikbewind dat is ingezet door deze Stamapostel J.G. Bischoff. Zij zijn bezocht tot in de 2e en 3e generatie…

In een sterk hiërarchische kerkelijke structuur is het niet verwonderlijk dat adviezen, aanwijzingen en opdrachten naar lagere echelons steeds een zwaardere vertaling of uitleg krijgen[iv]. De psychische schade is voor vele goedwillenden groot geweest. Meerderen hebben mij toevertrouwd dat zij het gevoel hebben gehad dat een groot deel van hun jeugd, hun leven gestolen is, geen vrije keuzes voor studie hebben gehad ( ja zelfs ontraden is te gaan studeren onder het motto dat de Heer zou spoedig zou komen), dwang, angst aanpraten, enz. De verantwoordelijkheid voor dergelijke ontwikkelingen zijn volledig op het conto van de Nieuw-Apostolische Kerk te schrijven. Met deze Stamapostel J.G. Bischoff als initiator. Misleiding van goedwillende mensen die waarachtig geloofden in deze boodschap. Alles in hun leven hebben zij hiervoor opzij gezet. En dan met het fiasco in 1960 toen deze Stamapostel op natuurlijke wijze op hoge leeftijd doodnormaal is overleden[v].

Ik loop nu vooruit op hetgeen nog komen gaat. Laat ik ook duidelijk zijn over zijn bewind in de jaren dertig en zijn optreden als Apostel daarvoor. Hij moet ook als de initiator aangemerkt worden van de problematiek rond de Apostelen Carl August Brückner[vi] en J.H. van Oosbree. Bij de eerste heeft dat in 1921 geleid tot een excommunicatie. Hier heeft JGB een belangrijke rol gespeeld. Hij heeft met zijn rechtlijnigheid nooit de confrontatie geschuwd. Ja, zelfs heeft hij ook geen enkel middel onbeproefd gelaten om hen in een kwaad daglicht te stellen.

Terug naar het begin. Dat was dus mijn flashback. Mensen die heilig geloven in de boodschap van hun leider. In de vijftiger jaren in een Apostolische beweging als de NAK Internationaal[vii] en in 2021 in de Verenigde Staten onder Trump.

Ik heb mij in het Arnhemse en later zoveel als mogelijk was bekommerd om deze broeders en zusters die hiervan slachtoffer zijn geworden. Ik vond dat zij psychologische hulp nodig hadden. Dat was toen nog niet zo’n bekend fenomeen binnen de kerk van jaren ‘80-‘90. SIC! Daar leefde nog steeds de gedachte dat een gelovige geen psycholoog nodig had.

Nu houdt de hele westelijke wereld President Donald Trump verantwoordelijk voor het gebeurde in het Capitool. En mijns inziens terecht. Het absurde is dat ondanks de feiten zijn volgers nog steeds heilig in hun grote roerganger geloven. Hetzelfde gebeurde in de NAK na het overlijden van JGB: “God heeft zijn plan veranderd” (NB even mijn roerselen de vrije loop laten. Vroeger begreep ik deze redenering al niet. En hoe kunnen wij iets van God weten? En wat een arrogantie! Wederom een poging om mensen een vrijheid te ontnemen. Zo’n uitspraak past bij de stijl van volksmenners als Trump).

Er waren relatief weinig uittredingen maar er was wel veel stil leed en verdriet. Veel eenzaamheid. Op het hoogste niveau in Nederland werd ook amper over deze periode nog gesproken. Noch was er aandacht voor hen. Ja, voor mijn toenmalige leidinggevende is deze boodschap tot mijn vertrek eigenlijk onbespreekbaar gebleven. Stamapostel Richard Fehr heeft geprobeerd deze boodschap te ontmythologiseren en is op forse weerstand gestuit binnen het college van DApostelen. Uiteindelijk is eind negentiger jaren van de vorige eeuw internationaal afgesproken dat het goddelijk karakter gehandhaafd zou blijven en een ieder vrij was om het zijne er van te denken. Over vrijheid van meningsuiting gesproken.. In tweegesprekken met Dap Pos kwam ik dus ook niet verder, ook al gaf ik aan dat deze Stamapostel al ruim dertig jaar dood was. Ik heb het zwijgen over het trauma van JGB’s overlijden altijd als zijn manier van persoonlijke verwerkingsstrategie gezien. Accepteren van verlies, van een pijnlijke waarheid die een verklaring behoeft, behoorde niet tot zijn mogelijkheden. Een diepe tragiek.

Pas aan het einde van de ambtsperiode van Stap. Wilhelm Leber komt dan een algemene openbare brief aan alle leden van de NAK Internationaal d.d. 13 mei 2013 met de mededeling dat de genoemde boodschap GEEN goddelijk karakter heeft gehad. In ieder geval eindelijk meer gerechtigheid:

„Nach unserem heutigen Verständnis hätte Stammapostel Bischoff es nicht zulassen dürfen, dass die Botschaft zu einem wesentlichen Glaubensgegenstand gemacht wurde. Zwar unterliegt es der Lehrautorität des Stammapostels, weitergehende ‚Aufschlüsse aus dem Heiligen Geist zu verkündigen und zur verbindlichen Lehre der Neuapostolischen Kirche zu erklären‘ – so heißt es im Katechismus. Doch Ausgangspunkt und Grundlage von Lehraussagen muss die Heilige Schrift sein. Somit wäre es erforderlich gewesen, die Botschaft in einer fundierten und belastbaren Weise anhand der Heiligen Schrift zu begründen. Eine persönliche Überzeugung kann nicht hinreichend sein.“

Tot slot nog deze laatste alinea’s uit dezelfde brief:

„Ich möchte betonen: Die Neuapostolische Kirche hält heute nicht mehr daran fest, dass es sich bei der Botschaft von Stammapostel Bischoff um eine göttliche Offenbarung gehandelt hat.

Die Frage der Bewertung der Botschaft bleibt offen; es steht jedem frei, sich sein eigenes Urteil darüber zu bilden. Die Neuapostolische Kirche wird auch nicht mehr von der Begründung Gebrauch machen, der Herr habe seinen Willen geändert.

Nach wie vor ist die Erwartung der nahen Wiederkunft Christi zentraler Bestandteil neuapostolischen Glaubens. Die Zeit unter der Botschaft hat gelehrt, wie intensiv das Warten auf den Herrn sein kann. Die Übertreibungen und Probleme, die mit der Botschaft verknüpft sind, sollen dabei nicht bagatellisiert werden“.

Es ist mir ein Anliegen, jene um Verzeihung zu bitten, die unter der Botschaft des Stammapostels Bischoff gelitten haben oder sich sogar von der Kirche abwandten.

Ich bedaure die Gewissensnöte und Zweifel, denen viele ausgesetzt waren. Ich würde mich freuen, wenn dieser Artikel als weiteres Signal zur Versöhnung oder sogar als ein Schritt hin zur Versöhnung aufgenommen würde“.

Twee laatste zinnen gewijd aan excuus. En dat was het dan. Er ligt nu wel een openbaar excuus. Gelukkig is dat er dan toch gekomen. Het hoge woord is er dan eindelijk uit. Na ruim 60 jaar zwijgen.

Het merendeel van de toenmalige kerkleden is dan al overleden. In een andere blog heb ik al stilgestaan bij het vele leed dat is veroorzaakt aan degenen die de kerk zijn uitgezet en zich hebben verenigd in de GvAC[viii] in Nederland en in de VAG[ix] in de Duitstalige landen. Gelukkig is er in enigermate verzoening tot stand gekomen met de NAK Internationaal. Maar het heeft nooit geleid tot een integrale schuldbelijdenis van de kant van de NAK Internationaal. Noch tot een eerherstel van de toenmalige Apostelen Peter Kuhlen en Ernst en diens zoon Otto Güttinger. En andere leidinggevenden. Heeft de opperste leiding der NAK Internationaal dan nooit begrepen dat JGB net zo’n kollossale magneet was voor de gelovigen uit die tijd die in Duitsland het fiasco van de oorlog hadden meegemaakt? Met alle gevolgen van dien!

Peter Kuhlen Ernst Güttinger Otto Güttinger

Een ander opvallend punt is geweest dat bij de verzoeningsbijeenkomst tussen de VAG en NAK geen Heilig Avondmaal is gevierd. Dat is toch het eerste ritueel waar aan je denkt als er vrede gesloten wordt na een dergelijke controverse. Uit zeer betrouwbare bron heb ik van de zijde van de GvAC/VAG vernomen dat zij al heel blij waren met dit bereikte resultaat en dat er voor hen toch een bepaalde vorm van verzoening tot stand was gebracht. Later hebben zij moeten ervaren dat deze actie hoofdzakelijk is ingegeven om voor de NAK Internationaal de weg te banen naar een plaats in het oecumenisch platform van de Duitse kerken. Want de vastgelegde beloftes van de NAK om gezamenlijk meerdere activiteiten te ontplooien zijn alleen maar in een enkele regio nagekomen.

Maar aan het allerbelangrijkste pijnlijke feit uit deze brief is met zeven mijlslaarzen aan voorbij gegaan. Zijn er überhaupt seminars over dit onderwerp in de gemeenten gehouden? Of gemeente avonden? Of dialogen op lokaal niveau? Of is er het aanbod gedaan om waarachtige aandacht aan de slachtoffers uit deze bizarre periode te schenken of aan de leden die ooit van de boodschap hebben gehoord een duidelijke realistische uitleg te geven? Want bedenk wel, dat de meeste ernstig getroffen slachtoffers komen uit de tweede en derde generatie. Zij zijn intrapsychisch ernstig beschadigd geraakt door toedoen van de NAK. Neen, iedereen is gewoon weer verdergegaan. Alsof er niets gebeurd is. Zeker een aantal hebben hun schouders opgehaald en hebben deze move als een bewijs gezien dat deze kerk tot een onbetrouwbaar instituut bestempeld moet worden. Anderen zijn vertrokken via de achterdeur. Waarschijnlijk zijn de meesten toch gewoon gebleven. En er zijn er ook die bevestigd zijn in hun eerdere opvattingen dat deze boodschap nooit enige betekenis voor hen heeft gehad. De gemeenschap als sociale basis was hen dierbaar en dat is voor hen het belangrijkste. En een deel zijn als de volgelingen van Trump of een Stamapostel. Deze volgen zij door dik en dun na. Fake nieuws of niet.

Intermezzo:

Onderstaand een prachtig schilderij van Philippe de Champaigne[x], 1650

Hier zien wij St Augustinus[xi] – voor hem ligt de bijbel en hij is bezig met schrijven aan zijn boek Belijdenissen ( Confessiones).

Augustinus beweert in dit boek: “Ik geef mij aan Christus, en Christus geeft mij aan mijzelf terug”

- De zoektocht naar mijn ware zelf via het geloof

- Volgens Charles Taylor[xii] is Augustinus de eerste expliciete individualist (Bronnen van het zelf, 1989)

- De openbaring (het Boek!) spreekt tot mij, maar zet mij op mijn eigen unieke weg…

- Door middel van lezen en schrijven…

- Ik ben mij zelf tot vraag geworden: ‘Quaestio mihi factus sum’ (Belijdenissen, X-33)

- Volgens Augustinus begint theologie met ‘spreken van God’, maar leidt tot een ‘spreken met mijzelf’!

Met betrekking tot JGB heb ik in dit blog nog niets gezegd over zijn discutabele rol de in de nazitijd. Gezien de omvang van dat onderwerp stel ik bespreking uit naar later datum. Het komt aan de orde in het blog over de raakvlakken tussen NAK en ApGen. Want zijn inhoudelijke rol als autocratisch leider in de nazitijd kan niet los gezien worden van zijn optreden in de periode na de WO II.

Terug naar de gebeurtenissen van woensdag 6 januari 2021. Mary Trump – nicht van de President - heeft een dezer dagen een interview gegeven aan de BBC. Daarin vertelt zij onomwonden dat haar oom Donald Trump wel degelijk grote betrokkenheid heeft bij de “Proudboys” en bij “QAnon”. Zij zegt klip en klaar: “Hij is één van hen”. Zou diezelfde opmerking ook gelden voor JGB en zijn zoon Fritz Bischoff met betrekking tot de machthebbers uit die donkere tijd? Een feit is dat de huidige Stamapostel J.L. Schneider het openbaar maken van het “Zeitzeugen” onderzoek heeft geblokkeerd. Ik heb daar vaker mijn verbazing en ergernis over uitgesproken omdat openbaar maken van dit onderzoek door de deskundige historica Almut Leh contractueel was vastgelegd. Wat mag het Apostolische volk niet weten? Was JGB één van hen? Ik vrees van wel. Onafhankelijk extern onderzoek zal dat moeten uitwijzen. Psychologisch gezien heeft de huidige Stamapostel een unieke kans laten liggen om een eerste stap te zetten om het duistere verleden van de kerk in het reine te brengen. Het ontbreekt hem kennelijk aan moed. De moed van een Jezus Messias.

Als je bedenkt dat Trump een kollossale magneet is voor diep diep orthodoxe Christenen, voor razende antivaxers, voor mensen die in samenzweringen geloven, steenrijken, mensen die in hem de laatste kans zien en in hem een vehikel zien voor hun eigen voordelen zoals rijke Amerikanen hebben gedaan. In Trump zien zij bijna letterlijk een Messias. In meer of mindere mate zie je deze type mensen ook terug bij JGB.

Dan kom ik nu bij een publicatie in NAC today van 5 januari 2021.

De titel luidt “Lehrer, Vorbild, Bruder“[xiii].

De schrijver geeft een korte heldere uiteenzetting over hoe de NAK anno 2021 de toepassing van haar leer ziet. De bijgaande foto is het beeld van centralistisch denken, spreken en handelen.

De vraag of er ook een mogelijkheid tot dialoog is komt niet aan de orde.

In theorie lijkt hier in de blauwe figuur Jezus Messias bedoeld te worden. Waarschijnlijk moeten we geen waarde toekennen aan de kleur blauw van het afgebeelde poppetje…

Maar in alle eerlijkheid weten we historisch erg weinig van Jezus Messias. En in de realiteit van alle dag staat in de NAK de Stamapostel als roerganger hier centraal. Aangezien wij gewone stervelingen zijn kan hier gemakkelijk de vertaalslag gemaakt worden naar eenzelfde structuur als in de tijd van JGB. Uiteraard ken ik de besturende kwaliteiten van de huidige Stamapostel niet. Ik zie geen dialoog. Ik zie geen proces van een volwassen ontwikkeling van een gemeente. Ik hoor niet van dialogen binnen de kerk. Ik bespeur in mijzelf niet dat ik word aangesproken op mijn kwaliteiten, dat ik in een kerk een eigen volwassen mening mag hebben die ik kan en mag uitdragen. Het gevaar van een herhaling zoals wij in onze huidige samenleving meemaken als je naar het fenomeen Trump kijkt, ligt ook hier weer voor de deur.

Hoe kun je de wereld ook als een thuis ervaren, in verbondenheid met de plaats van samenkomst, in een dienst om in Apostolische termen te spreken? Volgens mij zijn deze begrippen onlosmakelijk met elkaar verbonden. Zie de kerk niet als een tegenstelling met de wereld maar in verbondenheid. Het is ook uw wereld en een dergelijke opstelling biedt ook bescherming tegen extreme standpunten zoals de kerk deze in haar verleden tijd heeft meegemaakt.

Een ander belangrijk punt van aandacht is mijns inziens hoe je als kerk naar de toekomst kijkt in relatie tot bekende overwegingen vanuit de Bijbel. We weten dat aartsvader Abraham als een rechtvaardige wordt gezien. Dat geldt ook voor Noach. Toch kun je volgens Joodse bronnen stevige kanttekeningen plaatsen bij de persoonlijkheid van deze redder van mens en dier. In Gen. 6:9 staat dat hij wandelde met God. Dat is heel wat. Over Abraham staat geschreven in Gen. 17:1 - toen God een verbond met hem sloot - “Wandel voor mij uit en wees onberispelijk”.

Een opdracht voor de toekomst. Alleen hij moet het allemaal nog waar maken. Abraham heeft dat ook waargemaakt toen hij bij Sodom en Gomorra heeft gepleit: “Als er dan 50 rechtvaardigen zijn…”. Je kunt dus zeggen dat Noach met God wandelde maar niet met zijn medemensen. Sterker nog hij had moeten proberen ze tot inkeer te brengen en de rechte weg te wijzen. En mocht dat niet gelukken, dan had hij toch in gebed om genade, coulance kunnen vragen. Ik zou de NAK eenzelfde houding toewensen. Bovenstaande komt uit het Oude Testament maar heeft niet aan waarde ingeboet. Zeker als men gelooft in een onveranderlijke God.

En dan de klap op de vuurpijl:

Tot mijn grote verrassing en verbazing verschijnt er ook nog op 2 januari 2021 op NAC Today een artikel over de 150e geboortedag van J.G. Bischoff. Zonder enig vraagteken, zonder enige blijk van schaamte, zonder enig gevoel van ontferming over slachtoffers die door zijn toedoen de hulp van de Barmhartige Samaritaan hebben gemist[xiv]. Kennelijk wegen voor de huidige internationale leiding zijn vermeende positieve bijdragen aan de uitbouw van de NAK Internationaal veel zwaarder dan de ‘bijwerkingen’ van het veroorzaakte leed. En daarmee wordt de indruk gewekt dat JGB nog steeds niet verantwoordelijk gehouden kan worden voor deze ernstige gevolgen.Omdat hier geen sprake zou zijn van opzettelijk veroorzaakt leed.

Mijn conclusie is: ik blijf mij op zijn minst verbazen over een dergelijke publicatie. Wordt er iemand wakker? Ik mag het hopen.

En zoals aangehaald bij punt 2. heeft de huidige Stamapostel zijn bezoek in Arnhem aangekondigd op zondag 7 februari 2021.In een district waar het vroegere epicentrum van de beweging der NAK Holland lag en zich een kollossale ellende heeft afgespeeld. Ik hoop van ganser harte dat hij in zijn prediking recht zal doen aan dat verleden. Diep in mijn hart heb ik ook de wens dat ik ooit nog eens in de gelegenheid word gesteld een dialoog met hem te kunnen aangaan om van mens tot mens te spreken over bovengenoemde onderwerpen.

Is getekend

Gerrit Sepers

Amersfoort,

13 januari 2021

[i] https://en.wikipedia.org/wiki/Pepe_the_Frog#Kekistan [ii] https://nl.wikipedia.org/wiki/Vlag_van_de_Geconfedereerde_Staten_van_Amerika [iii] https://en.wikipedia.org/wiki/Flags_of_the_Confederate_States_of_America [iv] Uit de Brief excuusbrief van Stamapostel Wilhelm Leber van 13 mei 2013: Zurück zur damaligen Entwicklung. Es konnte nicht ausbleiben, dass es zu Polarisierungen und Parteienbildungen kam. Glaubensgeschwister, die die Botschaft hinterfragten, wurden schnell verdächtigt, dem Geist des Zweifels Raum gegeben zu haben. Etliche Absonderlichkeiten sind bekannt geworden. So soll es vorgekommen sein, dass man mitzählte, wie oft der Dienende im Gottesdienst von der Botschaft sprach, und die Amtsträger entsprechend einstufte. In einigen Regionen kam es zu bedauernswerten Anfeindungen oder Auseinandersetzungen. Es entstanden Risse, die quer durch die Familien und Gemeinden gingen. Wie viele innere Kämpfe damit verbunden waren, lässt sich nur erahnen. Mit Traurigkeit denken wir daran, dass etliche Glaubensgeschwister sich genötigt sahen, die Kirche zu verlassen. Es kam zu Ausschlüssen und Abspaltungen. [v] Het wrange is nog het volgende: JGB was in april 1960 al geveld door een hartinfarct en dienstbezoeken werden afgezegd. Maar het ziek zijn werd stilgehouden. Toch hebben een aantal leden van de toenmalige NAK Holland ( tegenpool van de HAZEA van Tjark Bischoff) daar kennis van gekregen en zijn spoorslags teruggegaan naar de HAZEA… Over waarachtigheid gesproken. [vi] https://nl.wikipedia.org/wiki/Reformiert_Apostolische_Gemeindebund https://de.wikipedia.org/wiki/Carl_August_Br%C3%BCckner [vii] Hoofdzakelijk in Europa. In de continenten leefde deze boodschap niet zo sterk. [viii] GvAC: Gemeente van Apostolische Christenen: https://apostolisch.nl/ [ix] VAG: https://de.wikipedia.org/wiki/Vereinigung_Apostolischer_Gemeinden [x]https://nl.wikipedia.org/wiki/Philippe_de_Champaigne [xi]https://nl.wikipedia.org/wiki/Augustinus_van_Hippo [xii]https://nl.wikipedia.org/wiki/Charles_Taylor_(filosoof) https://en.wikipedia.org/wiki/Charles_Taylor_(philosopher) [xiii]https://nac.today/de/158033/893792 [xiv]https://nac.today/de/157547/894119